Πατριωτισμός και εθνικισμός – Απάντηση στον κύριο Γιανναρά

Διάβασα ένα κείμενο του καθηγητού Χρήστου Γιανναρά. Επειδή το θεωρώ διαστρέβλωση των πραγματικών εννοιών, θα ήθελα να κάνω κάποια σχόλεια πάνω στο κείμενο αυτό. Δεν θα σχολιάσω κάποια στοιχεία περί οικονομίας ή πολιτικής αλλά θέλω να δώσω το βάρος μου στα όσα αναφέρει ο κύριος Γιανναράς περί εθνικισμού.

Παρακάτω παραθέτω το κείμενο του καθηγητή έτσι όπως το ανακάλυψα στο διαδίκτυο και μετά τα σχόλεια μου:

Το «όραμα» να γίνει η Ελλάδα Σιγκαπούρη…

Tου Χρηστου Γιανναρα

O πολιτικός λόγος, στην ιστορική διαδρομή του ελλαδικού εθνικού κρατιδίου, είχε πάντοτε στοιχεία πατριωτισμού: Αναφορές στην Ιστορία, στην αδιάκοπη συνέχεια του Ελληνισμού, στον πολιτισμό που αυτός γέννησε, σε άθλους συλλογικούς, σε ονόματα σοφών και ηρώων...
Ηταν αυτονόητος ο πατριωτικός χαρακτήρας του πολιτικού λόγου, δεν ξεχώριζαν οι «συντηρητικοί» από τους «προοδευτικούς» ως προς αυτό το γνώρισμα.

Εξάλλου το ίδιο συνέβαινε (και συμβαίνει) σε όλα τα «πεφωτισμένα και λελαμπρυσμένα της Εσπερίας έθνη» – με εξαίρεση μειονότητες παγιδευμένων στον ψυχαναγκασμό του μαρξιστικού διεθνισμού. Οι κοινωνίες που υιοθέτησαν τις αρχές του Διαφωτισμού για τη συγκρότηση έθνους – κράτους, διατηρούν στον πολιτικό λόγο, αυτονόητα, εμφατικές αναφορές στην εθνική τους ιδιαιτερότητα. Δεν είναι μόνο ορθολογική προϋπόθεση λειτουργικής συνοχής της συλλογικότητας, είναι και βασική ψυχολογική ανάγκη του ανθρώπου η βιωματική αίσθηση λώρου καταγωγής και συνέχειας η συνείδηση ριζών.

Το αυτονόητο πατριωτικό στοιχείο του πολιτικού λόγου στην Ελλάδα εξέλιπε το 1974. Το πολιτικό σύστημα βάλθηκε να αποποιηθεί οπωσδήποτε το παρελθον της χώρας, ιστορία, προγόνους, πολιτισμική ετερότητα, αν ήταν δυνατόν και τη γλώσσα των Ελλήνων. Μέθυσε με το όραμα να γίνει η Ελλάδα η Σιγκαπούρη της Μεσογείου: Κράτος – αγορά με διεθνοποιημένους όρους οργάνωσης και διαβίωσης, πειθήνιο στις οποιεσδήποτε απαιτήσεις του οποιουδήποτε αρκεί να αποφέρουν πλούτο, αφού όραμα μοναδικό, κοινωνικό και πολιτικό, ήταν η μεγιστοποίηση της καταναλωτικής ευχέρειας όλων.

Ορατή αφορμή της παθιασμένης επιλογής του τριτοκοσμικού μοντέλου στάθηκε η εφτάχρονη δικτατορία των συνταγματαρχών: Ταύτισε στις συνειδήσεις τον πατριωτισμό (γλώσσα, ιστορία, αίσθηση πατρίδας, αίσθηση του ιερού) με τον εθνικισμό στην πιο αποκρουστική και γελοία μορφή του. Το πώς συντελέσθηκε αυτή η ταύτιση, αξίζει εξειδικευμένη έρευνα.

Το αποτέλεσμα πάντως ήταν ότι μια ασήμαντη κοινωνική μειονότητα, των ψυχαναγκαστικών του μαρξιστικού διεθνισμού, κολλέγιασε με την επαρχιώτικη μειονεξία των απογόνων του κοραϊκού εκστασιασμού για τη Δύση. Και ο αφελληνισμός του Νεοέλληνα έγινε κατηγορική προστακτική, κυρίαρχη εξουσιαστική ιδεολογία, ταυτίστηκε με τον «εκσυγχρονισμό», την «πρόοδο» της χώρας.

Ο συνασπισμός της «Αριστεράς» και της «προόδου» κυβέρνησε (κυριολεκτικά) τη χώρα μετά το 1974 και την κυβερνάει, με όποιο κόμμα κι αν φέρνει στη βιτρίνα της εξουσίας ο λαός. Η ιδεολογία του συνασπισμού Μαρξιστών και Κοραϊκών, η ηθική του, οι πολιτικές πρακτικές του είναι ένας συνεπέστατος μηδενισμός: επιδίωξη καταναλωτικής ευωχίας, έστω και με εξωφρενικό, εγκληματικό υπερδανεισμό, εγωκεντρική απληστία, παγιωμένη κοινή συνείδηση ότι «όλα επιτρέπονται». Μεταπηδάμε από κόμμα σε κόμμα μόνο για να παραμένουμε στη δημοσιότητα, καταληστεύουμε το κοινωνικό χρήμα από χρυσαμειβόμενα κομματικά μετερίζια στον κρατικό μηχανισμό. Ομως, στον «κοινωνικό στίβο» των καφενείων του Κολωνακίου αναδειχνόμαστε όλοι «αριστεροί». Και συναποφασίζουμε διακομματικά, ποιον από την παρέα θα εκθειάσουμε ως υποψήφιο δήμαρχο, ποια στήριξη θα προσφέρουμε (ομόφωνα) στην αγωνιστική πρωτοπορία των επιτελών του υπουργείου Παιδείας για να επιτευχθεί με συνέπεια ο αφελληνισμός της ελλαδικής νεολαίας.

Αντίλογοι και διαμαρτυρίες ξεμυτίζουν, αλλά καταγγέλλουν την κομματική βιτρίνα, όχι το διακομματικό διευθυντήριο στο παρασκήνιο, όχι τον μηδενισμό. Και εξουδετερώνονται άνετα οι διαμαρτυρίες με τη ρετσινιά του «εθνικιστή», του σχεδόν ακροδεξιού, του περίπου φασίστα. Ανετα, αφού δεν υπάρχει αντιπρόταση στον μηδενισμό, ο πατριωτισμός έσβησε μέσα στη χλεύη για τη γελοιοποίησή του από τη δικτατορία. Αντιπρόταση δεν υπάρχει: όλοι οι μπροστάρηδες του τόπου, πρόεδροι Δημοκρατίας, πρωθυπουργοί, κομματικοί αρχηγοί, αρχιεπίσκοποι μιλάνε τη γλώσσα των οικονομικών προτεραιοτήτων και της χρηστικής ωφελιμοθηρίας, γλώσσα του Ιστορικού Υλισμού. Μιλάνε τη γλώσσα που θέλει την Ελλάδα Σιγκαπούρη, αφελληνισμένο Ελλαδιστάν.

Ισως όσοι αρνούνται τον μηδενισμό της μεταπολίτευσης, να είναι οι περισσότεροι. Αλλά μένουν παγιδευμένοι στα παραπλανητικά επιφαινόμενα: ελπίζουν ακόμα στο ΠΑΣΟΚ, στον ανελλήνιστο λόγο της παρακμιακής μικρόνοιας, στη Ν.Δ. που συνεχώς αυτοεξευτελίζεται, γιατί δεν ξέρει να μετανοήσει. Δεν υποψιάζονται ότι το καρκίνωμα, που γέννησε τη χρεοκοπία και το «μνημόνιο», είναι ο μηδενισμός των αφελληνισμένων, αραχτός στα «σικάτα» στέκια. Οτι το πρόβλημά μας είναι να ξαναδώσουμε «νόημα» στον πατριωτισμό.

Ο εθνικισμός είναι συμφορά, γιατί ψευτίζει και διαστρέφει τον πατριωτισμό, τον αλλοτριώνει σε ιδεολογία. Δεν πρόκειται πια για βιωμένη οικειότητα πατρίδας, δεσμούς καταγωγής και συνέχειας, αισθητές σχέσεις μετοχής σε διαχρονικά αυτονόητα. Ο εθνικισμός αναπληρώνει τη βιωματική εμπειρία με ναρκισσιστικές ψυχολογικές εγκυστώσεις, που τις εμφανίζει σαν πεποιθήσεις, και μάλιστα εξαναγκαστές κατά πάντων. Επιστρατεύει προπαγανδιστική χρήση της Ιστορίας, ντοπάρισμα με επιθυμητές ψευδαισθήσεις. Καυχήσεις, κούφια έπαρση, απαιτήσεις να εισπράττει ο εγωκεντρισμός προνομίες και τον κοινό θαυμασμό για κατορθώματα άλλων, των προγόνων.

Ο πατριωτισμός, το ακριβώς αντίθετο: Κοινωνικό (κοινωνίας) γεγονός, άθλημα μετοχής, δηλαδή αυθυπέρβασης. Μετοχή και ανάληψη ευθύνης για τη διαχείριση επιτευγμάτων σοφίας και αρετής που μεταβιβάζονται μόνο εμπειρικά: με το γάλα της μάνας, την «υποταγή στη γλώσσα» (Σολωμός). Κριτήριο για να ξεχωρίζουμε τον αυθεντικό πατριωτισμό από την εθνικιστική καπηλεία, είναι το ίδιο, ένα και μοναδικό, που βεβαιώνει πάντοτε την ποιότητα: η ανιδιοτέλεια.

Οι χοντροκοπιές της δικτατορίας ίσως βοήθησαν να διακρίνουμε ότι ο πατριωτισμός του πολιτικού λόγου, η ελληνικότητά του, ακόμα και στις κορυφαίες κάποτε περιπτώσεις του Τρικούπη, του Βενιζέλου, του Παπαναστασίου, του Μεταξά, μάλλον απηχούσε έναν κομψό και ειλικρινή, αλλά σαφώς μεταπρατικό εθνικισμό – έβλεπε την Ελλάδα με τα ματογυάλια της Δύσης. Η λαϊκή αυθεντικότητα του Πλαστήρα ή η οραματιστική οξυδέρκεια του Ιωνος Δραγούμη δεν άρκεσαν για να γονιμοποιήσουν διευρυμένης αποδοχής κριτήρια πατριωτισμού. Και αργότερα, η συναρπαστική ελληνικότητα των αναζητήσεων της γενιάς του ’30, δεν άγγιξε ποτέ τον πολιτικό λόγο.

Κατά τον κύριο Γιανναρά ο εθνικισμός είναι συμφορά. ΚΑΝΕΙ ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΟ ΛΑΘΟΣ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ που το λέει αυτό. Γιατί; Λέει ο κύριος Γιανναράς ότι άλλο είναι ο πατριωτισμός και άλλο ο εθνικισμός. Πράγματι άλλο είναι ο πατριωτισμός και άλλο ο εθνικισμός. Χαρακτηρίζει ως κάτι φυσιολογικό τον πατριωτισμό και ως κάτι αποκρουστικό τον εθνικισμό (τον οποίο προσπαθεί να συσχετίσει-ταυτίσει με το καθεστός της 21^ης Απριλίου).

Αναφέρει ο κύριος Γιανναράς τον διαφωτισμό και τη γέννηση των εθνών-κρατών. Να πω εδώ στον κύριο Γιανναρά ότι στην Ελλάδα ο εθνικισμός υπήρχε από την αρχαιότητα, έστω και αν οι Έλληνες ζούσαν διασπασμένοι σε διάφορες πόλεις-κράτη. Η ίδια η λέξη Ἔθνος, ανιστόρητοι διεθνιστούληδες (ο χαρακτηρισμός δεν απευθύνεται προσωπικά στον κύριο Γιανναρά)… είναι αρχαία Ελληνική και δεν πρόκειται για καινούργιο λεκτικό κατασκεύασμα των γλωσσολόγων. Δεν προέκυψε αυθαίρετα…!

Ο Πίνδαρος το μαρτυρεί: «Ἓν ἀνδρῶν͵ ἓν θεῶν γένος· ἐκ μιᾶς δὲ πνέομεν ματρὸς ἀμφότεροι» («Νέμεα», Ωδή 6η).

Ο Ηρόδοτος το ορίζει: «αὖτις δὲ τὸ Ἑλληνικόν, ἐὸν ὅμαιμόν τε καὶ ὁμόγλωσσον, καὶ θεῶν ἱδρύματά τε κοινὰ καὶ θυσίαι ἤθεά τε ὁμότροπα» (Ἡροδότου Ἱστορίαι, βιβλ. 8, 144).

Ο Αισχύλος το εξυμνεί: «Παῖδες Ἑλλήνων ἴτε ἐλευθεροῦτε πατρίδ’, ἐλευθεροῦτε δέ παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τε πατρώων ἐδη, θήκας τε προγόνων, νῦν ὑπέρ πάντων ὀ ἀγών».

Κοινή καταγωγή, κοινή γλώσσα, κοινά ήθη και έθιμα… Όλα αυτά συγκρότησαν το Ελληνικό Έθνος από καταβολής του κόσμου…! Εκτός λοιπόν από την καταγωγή εξ αίματος, ο εθνικισμός έχει σχέση και με το έθος και το ήθος ενός λαού και ιδιαίτερα του Ελληνικού.

Πράγματι λοιπόν είναι διαφορετικός ο πατριωτισμός από τον εθνικισμό. Γιατί; Μήπως επειδή ο πατριωτισμός είναι κάτι το φυσικό ενώ ο εθνικισμός κάτι το βρώμικο και αποκρουστικό; Μα ο εθνικισμός είναι πιο φυσικός από τον πατριωτισμό!!! Γιατί; Μα γιατί μπορεί κάποιος να ζει σε μια χώρα που δεν είναι η χώρα καταγωγής του αλλά μπορεί να αποζητάει να έχει σχέσεις με άτομα ίδιας καταγωγής με αυτόν. Παράδειγμα οι Έλληνες της Γερμανίας ή της Αυστραλίας κ.τ.λ. Οι Έλληνες (όπως και άλλοι λαοί που βρίσκονται εκεί) θέλουν να έχουν σχέσεις ο ένας με τον άλλο. Ιδρύουν συλλόγους, οργανώσεις, παρακολουθούν μαθήματα Ελληνικής ιστορίας, συμμετέχουν σε χορωδίες, σε γλέντια κ.τ.λ. Επειδή θέλουν να είναι μαζί με άτομα της ίδιας καταγωγής (όπως αυτό συμβαίνει σε όλους τους λαούς).

Μπερδεύει λοιπόν ο κύριος Γιανναράς τις έννοιες «πατριωτισμός» και «εθνικισμός».

«Πατριωτισμός» (πατρίδα + ισμός) είναι η αγάπη προς την πατρίδα.

«Εθνισμός» (έθνος + ισμός) είναι η αγάπη προς το έθνος.

«Εθνικισμός» (εθνικός-ή-ό + ισμός) είναι η αγάπη προς οτιδήποτε εθνικό (γλώσσα, καταγωγή, ιδανικά, παραδώσεις) κ.τ.λ.

Μπορεί λοιπόν κάποιος να ζει σε μια χώρα και να αγαπάει το έθνος του χωρίς να αισθάνεται ότι ανήκει στη χώρα αυτή. Π.χ. στη Σοβιετική Ένωση υπήρχαν λαοί που ήθελαν την ανεξαρτησία τους. Ήταν εθνικιστές αλλά δεν ήταν πατριώτες. Υπάρχουν χώρες στις οποίες ζουν πολλά έθνη. Π.χ. η Ελβετία ή ακόμα περισσότερο οι Η.Π.Α.(όπου ζουν άνθρωποι από όλες τις φυλές του κόσμου). Υπάρχουν πλασματικά έθνη (όπως π.χ. οι Αμερικανοί που δεν συνδέονται με κοινή καταγωγή) και έθνη πραγματικά και ιστορικά όπως οι Έλληνες.

Δεν είναι ντροπή λοιπόν κύριε Γιανναρά το να είσαι εθνικιστής και να αγαπάς το έθνος σου και να αγωνίζεσαι γι’ αυτό. Άλλο το να αγαπάς την πατρίδα (πατριωτισμός) και άλλο το να αγαπάς το έθνος (εθνικισμός) που συνδέεται με την πατρίδα. Δεν υπάρχει μόνο εθνικιστική καπηλεία αλλά και πατριδοκαπηλεία. Δεν ξέρω γιατί για σας είναι κακό το ΕΛΛΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ. Το Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ είναι κακό και αυτό; Το ΠΑΤΡΙΔΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ είναι και αυτό κακό για σας; Προσοχή, δεν έχει σημασία ποιοι και γιατί ανέφεραν τα συνθήματα αυτά.

Τιμή λοιπόν είναι να αγαπάς την πατρίδα τιμή επίσης είναι να αγαπάς το έθνος και να αγωνίζεσαι γι’ αυτό. Και επειδή αναφέρατε τον Ίωνα Δραγούμη, θα τελειώσω με κάτι που είπε ο μεγάλος αυτός Έλληνας:

«Από στενός πατριώτης, γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν, και έχω τη συνείδησή τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια. Από άτομο γίνομαι άνθρωπος»

(ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 18-3-1919)

Γεώργιος Τζάλλας,ιστορικός